بقعه بابالقمان سرخسیبقعه بابالقمان سرخسی، در حومه شهر سرخس واقع شده است. ۱ - بابالقمان سرخسی کیست؟بابالقمان سرخسی از عقلای مجانین قرن چهارم و از معاصران و مصاحبان پیرابوالفضل سرخسی بود. ابوسعید ابوالخیر (۳۵۷ـ۴۴۰) در ایام جوانی او را در سرخس دیده و از احوال و اقوالش مطالبی نقل کرده است. [۱]
محمدبن منور، اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید،ج۱، ص۲۴ـ۲۵، ص۲۱۴-۲۳۹، چاپ ذبیح الله صفا، تهران ۱۳۶۱ ش.
[۲]
محمدبن ابراهیم عطّار، تذکره اولیاء، ج۱، ص۸۰۲-۸۱۷، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.
۲ - تاریخچه بقعه بابالقمان سرخسیتاریخ بنای بقعه به اعتبار طرح کلی آن و شیوه آجرچینی و کاربندی زیر طاق و گنبد، به قرن ششم باز می‌گردد و ظاهراً در کنار آن مدرسه و خانقاهی نیز بوده که بکلی ویران شده است. ۳ - خصوصیات ساختمانی بقعه بابالقمان سرخسیطول و عرض خارجی بقعه ۷۰ر۱۷-۴۰ر۲۶ متر، و ساختمان آن از دو بخش مربع شکل متصل به هم تشکیل شده است: یکی ایوان ورودی بزرگ و مرتفعی در جانب شمالی و دیگری آرامگاه که در وسط چهارضلع داخلی آن طاقنماهایی ساخته شده است. بقعه دارای دو طبقه و طبقة دوم آن غرفه دار است. طرح چهارضلعی بنا در قسمت بالا با تعدادی تُرُنبه (قسمت کاربندی زیر گنبد) به طرح هشت ضلعی تبدیل شده که حجم چشمگیری را در نمای خارجی آن به وجود آورده است و گنبد کم خیز دوپوش بر روی گردنی (قسمت خارجی زیر گنبد) استوانه شکلی استوار گردیده است. نورِ داخل بقعه از چهار نورگیر مستطیل شکل در بدنه هشت ضلعی تأمین می‌شود. طاقنماهای داخلی بنا با آجرکاری ظریف و طرحهای هندسی لوزی گود و برجسته تزیین شده است. بر سردر ورودی بقعه کتیبه‌ای به خطّ نسخ گچبری شده است که تاریخ ۷۵۷ بر آن دیده می‌شود و نشانه مرمتهای بعدی بناست. [۳]
نصرت الله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، ج۱، ص۱۰۹، تهران ۱۳۴۹ ش.
تزیینات داخل بنا بسیار بوده، ولی با گذشت زمان آذینهای کاشی فروریخته است. ایوان و سردر بلند بقعه با دیوارهای قطور در دو طرف آن و قابسازیهای بجا مانده بر روی دیوار سمت راست و نیز بقایای کاشیکاریها و گچبریها نشان دهنده سردرهای شکوهمند و زیبای بنای تاریخی است. ۴ - ماندگاری بقعه بابالقمان سرخسی تادوران معاصرکتیبهای کاشی به خط ثلث عالی تا ۱۳۳۳ ش، بر روی اسپرهای سه‌گانه سردر برجای بوده است. بنا با آجر و ملاط گچ زنده ساخته شده و تاکنون فرسوده نشده است. ۵ - بقعه بابالقمان سرخسی درزمان قاجاردر زمان ناصرالدین شاه، محمدحسین مهندس در گزارشی درباره این بقعه به مؤیدالدوله حاکم خراسان نوشته است : «مزار معروف به الق بابا قریب به شمال سرخس و بنایی است مربع شکل و بسیار مستحکم با آجر و گچ ساخته شده،قریب سه کرور آجر در این بنا به کار رفته است» [۴]
محمدعلی منشی، سفرنامه رکن الدوله به سرخس، ص ۴۲ـ۴۳.
۶ - شباهت بقعه بابالقمان سرخسی بابقاع دیگرشکل کلی بنا با مقیاسی کوچکتر به آرامگاه سلطان سنجر شبیه است و تقسیمات و طرحهای داخلی آن با گنبد هارونیه طوس (آرامگاه امام غزالی) مشابهت دارد. منابع : (۱) محمدبن ابراهیم عطّار، تذکره اولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش. (۲) محمدبن منور، اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، چاپ ذبیح الله صفا، تهران ۱۳۶۱ ش. (۳) نصرت الله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران ۱۳۴۹ ش. (۴) محمدعلی منشی، سفرنامه رکن الدوله به سرخس، چاپ محمد گلبن، تهران ۱۳۵۶ ش. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بقعه بابالقمان سرخسی»، شماره۳۸. رده‌های این صفحه : آثار تاریخی و باستانی | استان خراسان رضوی | اماکن | بقاع متبرکه | جغرافیای اسلامی
|